Zgodnie z Dz.U.2019.0.1065 t.j. - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie "§ 181

1. Budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy.

2. Awaryjne oświetlenie zapasowe należy stosować w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.

3. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować:
1) w pomieszczeniach:
a) widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
b) audytoriów, sal konferencyjnych, czytelni, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych, przeznaczonych dla ponad 200 osób,
c) wystawowych w muzeach,
d) o powierzchni netto ponad 1.000 m² w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
e) o powierzchni netto ponad 2.000 m² w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych;
2) na drogach ewakuacyjnych:
a) z pomieszczeń wymienionych w pkt 1,
b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się,
d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

4. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe spełnia warunek określony w ust. 5 dla awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.

5. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.
6. W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji.

7. Oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie."

Zgodnie z normami PN-EN 1838:2005, PN-EN 1838:2013, oświetlenie awaryjne podzielono na dwie zasadnicze grupy: oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie zapasowe (patrz rysunek). W pierwszej grupie wyróżniono: oświetlenie dróg ewakuacyjnych, oświetlenie strefy otwartej oraz oświetlenie strefy wysokiego ryzyka.

 Klasyfikacja oświetlenia awaryjnego w Rozporządzeniu Ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2020 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, nie jest tożsama z podziałem zawartym w normie PN-EN 1838:2005. W rozporządzeniu wyróżniono oświetlenie ewakuacyjne oraz oświetlenie bezpieczeństwa.

Listę wybranych norm związanych tematycznie z oświetleniem awaryjnym zestawiono w tabeli.

Nr normy	Tytuł normy	Data
		zatwierdzenia/ publikacji	wycofania
PN-EN 18381:2013-11	Zastosowane oświetlenia - Oświetlenie awaryjne	2020.11.17/ 2020.12.10	--
PN-EN 18381:2013-11*	Zastosowane oświetlenia - Oświetlenie awaryjne	2004.12.14/ 2005.11.29	--
PN-EN 1838:2005	Zastosowane oświetlenia - Oświetlenie awaryjne	2004.10.27/ 2005.02.28	2013.11.29
PN-EN 1838:2002*	Zastosowanie oświetlenia - Oświetlenie awaryjne	2002.08.15/ 2002.08.28	2005.02.28
PN-EN 60598-2-22:2015-01	Oprawy oświetleniowe - Część 2-22: Wymagania szczegółowe - Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego	2016.11.18/ 2016.11.22	--
PN-EN 60598-2-22:2004	Oprawy oświetleniowe - Część 2-22: Wymagania szczegółowe - Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego	2004.05.21/ 2004.09.10	2015.01.22
PN-EN 60598-2-22:2002*	Oprawy oświetleniowe - Część 2-22: Wymagania szczegółowe - Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego	2002.08.05/ 2002.08.15	2004.09.10
PN-EN 50172:2005	Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego	2005.12.13/ 2005.12.23	--
* - norma w wersji angielskiej, okładka w j. polskim

  

Oświetlenie awaryjne to oświetlenie przeznaczone do bezpiecznej ewakuacji osób w przypadku wystąpienia zagrożenia pożarem.

Droga ewakuacyjna to droga wyznaczona do ewakuacji osób. Jest ona wyznaczona w celu szybkiego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem. Drogami ewakuacyjnymi zwykle są ciągi komunikacyjne (korytarze), klatki schodowe.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne - to część oświetlenia awaryjnego, które ma na celu zapewnić bezpieczne opuszczenie miejsca przebywania.

Oświetlenie drogi ewakuacyjnej - to część oświetlenia awaryjnego którego zadaniem jest umożliwienie rozpoznanie i bezpieczne użytkowanie środków ewakuacji przez osoby opuszczające miejsce przebywania.

Oświetlenie strefy otwartej (w niektórych krajach nazywane oświetleniem zapobiegającym panice) - to część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana.

Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka - to część oświetlenia awaryjnego, stosowana w celu zapewnienie bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji. Oświetlenie to ma także umożliwić właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny

Oświetlenie zapasowe - to część oświetlenia awaryjnego, która ma za zadanie umożliwić kontynuowanie normalnych czynności w sposób podstawowo niezmieniony.

Wyjście ewakuacyjne - to wyjście (na zewnątrz) przewidziane do użytku podczas wystąpienia zagrożenia.

Strefa otwarta - to strefa o nieokreślonej drodze ewakuacyjnej, użytkowana przez dużą liczbę osób, oświetlenie tej strefy ma zapobiec powstawaniu paniki. Do stref otwartych zalicza się przestrzenie otwarte w budynkach, których powierzchnia (podłogi) przekracza 60 m². Strefą otwartą może być także pomieszczenie o mniejszych wymiarach z którego korzysta dużo osób. Jako strefa otwarta traktowane jest wnętrze kabin wind.

Oprawa oświetleniowa - urządzenie elektryczne służące do rozsyłu, filtracji i przekształcania światła emitowanego przez jedną lub kilka lamp, zawierające wszystkie niezbędne elementy do podtrzymania, mocowania i zabezpieczenia lamp oraz zawierające (w zrazie potrzeby) obwody pomocnicze wraz z elementami potrzebnymi do ich do sieci zasilającej.

Oprawa awaryjna - (zgodnie z PN-EN 60598-2-22) to oprawa przeznaczona do stosowania podczas awarii urządzeń oświetlenia podstawowego, które może być zasilana centralnie z baterii lub posiadać własne zasilanie.

Oprawa awaryjna zasilana ciągle - to oprawa oświetleniowa, w której źródło światła (źródła światła) zasilane jest (zasilane są) przez cały czas, w którym wymagane jest użytkowanie zarówno oświetlenia podstawowego jak i awaryjnego.

Oprawa awaryjna zasilana nieciągle - to oprawa oświetleniowa, w której źródło światła (źródła światła) zasilane jest (zasilane są) wyłącznie w czasie awarii zasilania podstawowego.

Oprawa awaryjna zespolona to oprawa oświetleniowa, w której co najmniej jedno źródła światła zasilane jest awaryjnie, a pozostałe zasilane są  jak oświetlenie podstawowe. Oprawa awaryjna zespolona może być oprawą zasilaną w sposób ciągły lub nieciągły.

Pomiary natężenia oświetlenia jako jedyne w technice świetlnej nie wymagają korzystania z wzorca. Dokonuje się ich za pomocą miernika nazywanego luksomierzem. Podczas wykonywania pomiarów natężenia oświetlenia zalecono zwrócenie uwagi na wzorcowanie zastosowanych luksomierzy.

Świadectwo wzorcowania (lub inny dokument zawierający wyniki wzorcowania) składa się zwykle z dwóch stron. Na pierwszej zamieszczane są m.in. pełne dane identyfikujące w sposób jednoznaczny przyrząd pomiarowy, dane zgłaszającego, data przeprowadzenia wzorcowania, informacje o zapewnieniu spójności pomiarowej oraz sposobie obliczania niepewności pomiaru.  Na drugiej stronie zamieszcza się wyniki wzorcowania. Zgodnie z zaleceniami PCA wyniki powinny być podawane w formie tabelarycznej. Warto podkreślić, że laboratoria akredytowane mają pewną dowolność zarówno w zakresie wzorcowania luksomierzy jak i w sposobie prezentacji wyników. Dzięki czemu wzorcowanie luksomierza można przeprowadzić zgodnie z indywidualnymi oczekiwaniami klienta. Integralną częścią wyników wzorcowana jest całkowita niepewność pomiaru, którą należy podać w postaci niepewności rozszerzonej przy prawdopodobieństwie rozszerzenia wynoszącym około 95.

Przykładowe świadectwo wzorcowania luksomierza (pdf)

Usługę wykonania wzorcowania luksomierzy świadczy wiele specjalistycznych laboratoriów. Ogólnie rzecz biorąc można je podzielić na dwie zasadnicze grupy: laboratoria akredytowane i nieakredytowane. O wyborze laboratorium wzorcującego decyduje klient uwzględniając m.in. własne potrzeby, zakres usług danego laboratorium wzorcującego oraz czynniki ekonomiczne. Warto podkreślić, że zlecenie przeprowadzenia wzorcowania luksomierza kompetentnemu laboratorium gwarantuje zachowanie spójności pomiarowej oraz przeprowadzenie wzorcowania zgodnie ze sprawdzonymi metodami. 

Na terenie naszego kraju wzorcowanie luksomierzy w swojej ofercie mają m.in. następujące laboratoria akredytowane: Główny Urząd Miar w Warszawie, Okręgowy Urząd Miar w w Łodzi, Okręgowy Urząd Miar w Poznaniu, Okręgowy Urząd Miar w Białymstoku, Instytut Elektrotechniki w Warszawie.

Aktualnie przepisy nie określają częstotliwości wykonywania wzorcowania. A zatem terminy kolejnych wzorcowań ustala użytkownik. Niektórzy producenci luksomierzy zalecają aby przeprowadzać je co 13 miesięcy. W literaturze podano natomiast następujące czasookresy – co pół roku w przypadku ogniw selenowych i co 2 lata dla ogniw krzemowych. Decydującym czynnikiem przy określaniu częstotliwości kalibracji niewątpliwie powinien być czas eksploatacji i przeznaczenie miernika. Im częściej przyrząd jest użytkowany, tym okresy kontroli poprawności wskazań powinny być krótsze.

Luksomierz stosowany do pomiarów oświetlenia awaryjnego powinien spełniać następujące wymagania:

• powierzchnia światłoczuła miernika powinna być skorygowana widmowo do czułości względnej obserwatora fotometrycznego CIE normalnego dla widzenia fotopowego (dziennego),
• głowica fotometryczna luksomierza powinna być wyposażona w nakładkę realizującą korekcję przestrzenną (kosinusową),
• całkowity błąd miernika nie powinien przekraczać ±10% (patrz tabela)
• powinien posiadać aktualne świadectwo wzorcowania,
• posiadać odpowiedni zakres pomiarowy oraz odpowiednią rozdzielczość, umożliwiającą uzyskanie wiarygodnych wyników z pomiaru małych wartości natężenia oświetlenia 

Dane techniczne kilku luksomierzy zaprezentowano w pracy (pdf)

Zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Komisji Oświetleniowej, można wyróżnić cztery klasy luksomierzy: L, A, B, C (patrz tabela).

Klasyfikacja fotometrów
Parametr	Symbol	Błąd graniczny dla klasy
		L	A	B	C
Dopasowanie do krzywej Vλ	f '1	±1,5%	±3,0%	±6,0%	±9,0%
Odpowiedź na promieniowanie UV	u	±0,2%	±1,0%	±2,5%	±4,0%
Odpowiedź na promieniowanie IR	r	±0,2%	±1,0%	±2,5%	±4,0%
Korekcja przestrzenna	f2	-	±1,5%	±3,0%	±6,0%
Błąd liniowości	f3	±0,2%	±1,0%	±2,0%	±5,0%
Błąd jednostki wskazującej	f4	±0,2%	±3,0%	±10,0%	±10,0%
Błąd jednostki wskazującej	f5	±0,2%	±0,5%	±1,0%	±2,0%
Błąd zależności temperaturowej	f6	±0,2%	-	-	-
Współczynnik temperaturowy	α	±0,1%	±0,2%	±0,5%	±1,0%
Wpływ światła tętniącego	f7	±0,1%	±0,2%	±0,5%	±1,0%
Niejednorodne oświetlenie	f9	±15,0%	±20,0%	±30,0%	±40,0%
Błąd zmiany zakresu	f11	±0,1%	±0,5%	±1,0%	±2,0%
Błąd całkowity	ffot	±3,0%	±5,0%	±10,0%	±20,0%
Suma poszczególnych błędów jest większa od wartości błędu całkowitego Luksomierze klasy L - przyrządy o najwyższej dokładności, stosowane w laboratoriach podczas wzorcowania Luksomierze klasy A - przyrządy o wysokiej dokładności, stosowane w laboratoriach np. przy pomiarach strumienia świetlnego Luksomierze klasy B - przyrządy o średniej dokładności, stosowane zwykle do weryfikacji parametrów oświetlenia Luksomierze klasy C - przyrządy o niskiej (zgrubnej) dokładności, stosowane zwykle do weryfikacji parametrów oświetlenia

 

Najistotniejszym elementem każdego luksomierza jest detektor promieniowania – element przetwarzający energię promienistą na proporcjonalny do jej wartości sygnał elektryczny (prąd fotoelektryczny I_f). W praktyce jako elementy światłoczułe stosowane są ogniwa fotoelektryczne i fotodiody. Z uwagi m.in. na stosunkowo dużą stabilność temperaturową obecnie w praktyce pomiarowej najczęściej zastosowanie znajdują ogniwa krzemowe. Wyparły one stosowane wcześniej ogniwa selenowe. Aby fotodiodę zastosować w fotometrze jako detektor promieniowania optycznego ulokowanego w zakresie widzialnym, bezwzględnie musi być spełniony warunek dopasowania jej czułości widmowej do względnej, widmowej skuteczności świetlnej obserwatora fotometrycznego normalnego CIE (opracowanej drogą doświadczalną na podstawie średnich wyników pomiarów indywidualnych). Czułość widmowa dostarcza informacji w jaki sposób reaguje fotoogniwo na poszczególne długości fali promieniowania. Zwykle podaje się ją graficznie, w postaci charakterystyki w wartościach względnych (bezwymiarowych) odniesionych dla długości fali przy której posiada największą czułość.  Względne czułości widmowe głowic fotometrycznych z naniesioną krzywą czułości obserwatora fotometrycznego CIE zostały zamieszczone w pracy (str. 5.).

Pomiary ewakuacyjnego natężenia oświetlenia awaryjnego przeprowadza się na płaszczyźnie podłogi, przy poziomo umieszczonym ogniwie fotoelektrycznym. W przypadku dużych obiektów, wykonywanie pomiarów ułatwia umieszczenie luksomierza na wózku. W normie PN−EN 1838 dopuszczono możliwość usytuowania elementu światłoczułego luksomierza na wysokości nie większej niż 20 mm (a ≤ 20 mm) liczonej od powierzchni podłogi (patrz rysunek). 

Pomiary przeprowadza się bez udziału światła dziennego (i przy wyłączonym oświetleniu podstawowym). Operator luksomierza powinien mieć na sobie ciemne ubranie i w miarę możliwości być jak najdalej oddalony od głowicy fotometrycznej luksomierza. Uwaga, nie każdy z dostępnych na rynku luksomierzy nadaje się do pomiarów natężenia oświetlenia ewakuacyjnego.

Instalacje oświetlenia awaryjnego, w myśl Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 80 z dnia 21 kwietnia 2006 r., poz. 563)  są urządzeniami przeciwpożarowymi.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. W sprawie ochrony przeciw-pożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80 poz. 563) oświetlenie ewakuacyjne powinno być kontrolowane (poddawane przeglądom technicznym i konserwacyjnym) minimum raz w roku.

Ocena przeprowadzonych pomiarów może zostać uznana za pozytywną jeśli zmierzone natężenie oświetlania nie będzie mniejsze od wartości podanych w normie (patrz tabela).  Istotna jest też wartość ilorazu maksymalnej wartości natężenia oświetlenia (E_max) i minimalnej wartości natężenia oświetlenia (E_min) - nie może ona przekraczać wartości podanych w tabeli. W przypadku strefy wysokiego ryzyka operuje się pojęciem równomierności natężenia oświetlenia.

	Wymagany poziom natężenia oświetlenia	Emax/Emin	Wymagany czas pracy
Punkty pierwszej pomocy, urządzenia ppoż i przyciski alarmowe	≥ 5 lx	-	1 h1)
Środkowa linia drogi ewakuacyjnej	≥ 1 lx	40:1	1 h1)
Boki drogi ewakuacyjnej	≥ 0,5 lx	-	1 h1)
Strefa otwarta	≥ 0,5 lx	40:1	1 h1)
Strefa wysokiego ryzyka	10% poziomu eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podstawowego lecz nie mniej niż 15 lx*	-	Minimalny czas pracy oświetlenia wyznacza okres w którym może wystąpić ryzyko niebezpieczeństwa dla ludzi
* - przy równomierności natężenia oświetlenia nie mniejszej niż 0,1 1) - przy czym 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być osiągnięte w ciągu 5 s, a pełny poziom w ciągu 60 s

Ogólny wskaźnik oddawania barw (R_a) źródeł światła zainstalowanych w oprawach awaryjnych nie może być mniejszy niż 40 (z uwagi na możliwość rozpoznawania barw bezpieczeństwa). Oprawa oświetleniowa nie powinna istotnie zmieniać wartości tego wskaźnika.

Wskazane jest instalowanie opraw oświetlenia awaryjnego na wysokości nie mniejszej niż 2 m od powierzchni podłogi.

Oprawy oświetleniowe powinny znajdować się:

- przy każdej zmianie kierunku ewakuacji,

- przy każdych drzwiach wyjściowych, przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,

- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,

- w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy,

- w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego,

- na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,

- w pobliżu każdej zmiany poziomu podłogi,

- w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był bezpośrednio oświetlony.

Pierwszy element (segment) - zawiera jedną pozycję  określa sposób zasilania

X - oprawa z własnym zasilaniem (oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągle, której wszystkie elementy, takie jak akumulator, źródło światła, moduł sterujący oraz urządzenia testujące i monitorujące, jeśli występują, znajdują się wewnątrz oprawy oświetleniowej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie (to jest w odległości do 1 m długości przewodu elektrycznego)

Z - oprawa zasilana centralnie (oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągle z centralnego awaryjnego źródła zasilania znajdującego się poza oprawą)

Drugi element (segment) - określa tryb pracy źródła światła

0 - zasilanie nieciągłe (oprawa oświetleniowa, w której lampy oświetlenia awaryjnego są zasilane tylko podczas awarii zasilania oświetlenia podstawowego)

1 - zasilanie ciągłe (oprawa oświetleniowa, w której lampy oświetlenia awaryjnego są zasilane przez cały czas gdy wymagane jest stosowanie oświetlenia podstawowego lub awaryjnego)

2 - oprawa zespolona zasilana nieciągle (oprawa oświetleniowa zespolona - zawierająca dwa źródła światła lub więcej, z których co najmniej jedno jest zasilane ze źródła zasilania awaryjnego, a pozostałe ze źródła oświetlenia podstawowego. Oprawa awaryjna zespolona może być zasilana ciągle lub nieciągle)

3 - oprawa zespolona zasilana ciągle

4 - oprawa złożona zasilana nieciągle

5 - oprawa złożona zasilana ciągle

6 - oprawa peryferyjna (oprawa oświetleniowa zasilana ciągle lub nieciągłe, której zasilanie awaryjne pochodzi z powiązanej oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, sprzężonej

Trzeci element (segment) -  zawiera cztery pozycje wypełniane w zależności od wykonania i określa typ urządzenia pracy źródła światła

A - zawiera urządzenie testujące

B - zawiera zdalny tryb spoczynkowy

C - zawiera tryb blokady

D - oprawa przeznaczona do instalowania w strefie wysokiego ryzyka

E - oprawa z niewymienialną lampą/lampami lub akumulatorem

Czwarty element (segment) - oznacza deklarowany przez producenta czas świecenia w trybie awaryjnym i stosowany jest tylko w oprawach z własnym zasilaniem; czas podawany jest w minutach

Przykłady

60 - 60 minut (1 godzina) świecenia awaryjnego

120 - 120 minut (2 godziny) świecenia awaryjnego

180 - 180 minut (3 godziny) świecenia awaryjnego